commissie 10: het onderbewuste, dromen en literatuur

Beste commissieleden,

deze opdracht is bedoeld om jullie op weg te helpen. Het zijn vragen, boeken, internet links, filmfragmenten en praktische tips. Het spreekt voor zich dat je ook andere informatie mag gebruiken. We zouden het leuk vinden als jullie zelf met ideeën komen om je onderwerp verder uit te diepen. Gebruik je fantasie, creativiteit en kritisch inzicht. Veel succes!

Jullie onderzoeken het onderbewuste, dromen en literatuur. Kunnen verhalen en gedichten ons iets leren over het onderbewuste? Waar halen schrijvers en dichters hun inspiratie? Schrijven is een creatief proces. De kans is groot dat personages, ideeën en emoties afkomstig zijn uit het onderbewuste. Maar boeken zeggen ook iets over de verlangens en dromen van mensen die ze lezen. Verzamel verhalen en gedichten over dromen en het onderbewuste. 'De avonden' van Gerard Reve, 'De gevleugelde kat' van Isabel Hoving (Gaat over een jongen die in zijn dromen kan ingrijpen), 'Slaap' van Annelies Verbeke, 'Een roos van vlees' van Jan Wolkers... lees deze verhalen en doe aan droomduiding. Wat betekenen de dromen in deze boeken?

Dit zijn een paar belangrijke vragen. Wat kan literatuur ons leren over het onderbewuste? Op welke manier worden auteurs bij het schrijven beïnvloed door hun onderbewuste? Met andere woorden wat zeggen verhalen en gedichten over de mensen die ze geschreven hebben. Is schrijven een rationele of een irrationele bezigheid? Dat hangt waarschijnlijk van het type verhaal af. (fictie/nonfictie) Waarschijnlijk is er niet één methode om een boek te schrijven. Schrijven kan op een rationele en bewuste manier, maar misschien zijn er schrijvers die bewust heel impulsief en intuïtief te werk gaan. Zoek voorbeelden. André Breton was de grondlegger van het surrealisme. (werk samen met de commissie 06: dromen en kunst) Zijn beroemde manifest van het surrealisme was een oefening in 'automatisch schrijven' (ecriture automatique). Dit is een schrijfwijze waarbij je de controle van de rede uitschakelt en uitsluitend noteert wat spontaan uit het onderbewuste opkomt.

Je kan het ook omdraaien. Bij het uitgeven van boeken gelden tot op zekere hoogte wetten van vraag en aanbod. Je kan er vanuit gaan dat gepubliceerde verhalen dat gene zijn wat mensen willen lezen. Boeken zeggen dus veel over de lezer. Ze zijn een spiegel van onze verlangens en ons onderbewuste. Zoek uit wat er zo aantrekkelijk is aan bepaalde verhalen, personages, stijlen?

Door het analyseren van verhalen wordt je met je eigen onderbewuste geconfronteerd. Je interpretatie zegt waarschijnlijk meer over jezelf dan over het boek in kwestie. Vergelijk het met een rorschachtest uit de psychologie. Iedereen ziet andere dingen in een tekst. De woorden en zinnen worden beïnvloed door ideeën die al in je hoofd zitten. Deze postmoderne benadering van teksten wordt de 'linguistic turn' genoemd. Het is het besef dat geen enkele tekst ooit op dezelfde manier gelezen kan worden en dat eigenlijk alles taal is. Ga op zoek naar teksten waar je makkelijk je eigen verhaal in kan ziet. Esoterische en dromerige boeken zijn vaak zo geschreven.

Kijk naar de lezing van Elizabeth Gilbert op TED. Wat zeg ze over creativiteit en fantasie. Worstelen alle schrijvers (kunstenaars) met psychologische problemen? Is het een soort voorwaarde om goeie literatuur te schrijven? Ben je het met haar eens? Leg het probleem voor aan commissie 15; het onderbewuste, dromen en psychologische problemen. Hoe keek men in het verleden naar creativiteit? (werk samen met commissie 12: het onderbewuste, dromen en het verleden)

Kijk naar 'The neverending Story' van Wolfgang Peetersen (1985). De film is gebaseerd op het gelijknamige boek van Michael Ende. Vooral de scene waarin 'Sebastian' vlucht voor een paar pestkoppen en in de oude boekhandel terechtkomt is interessant. De oude boekhandelaar suggereert dat jongeren niet meer lezen en alleen nog films kijken en computerspelletjes spelen. Is dat zo? Welk effect heeft de opkomst van de beeldcultuur gehad? (In het boek en de film wordt 'Fantasia' bedreigd door the Nothing.) Heel de film is een aanklacht tegen onze rationele samenleving. Er wordt gesuggereerd dat we niet meer dromen en de link met ons onderbewuste zijn kwijtgeraakt. Zijn jullie het daarmee eens? Waarom wel/ niet? (werk samen met commissie 07: het onderbewuste, dromen en film en commissie 09: het onderbewuste, dromen en de maatschappij)

Op de site van het 'gutenberg project' kan je 30.000 gratis 'ebooks' vinden. Ongetwijfeld gaan een aantal daarvan over thema van het onderbewust. Boeken van en over S. Freud, maar ook romans zoals 'Alice in wonderland' van Lewis Caroll.

Robert William, Mythical benevolence via lost ice cream, 2007

Er is heel wat interessante literatuur geschreven met betrekking tot dromen en het onderbewuste. Dit zijn een aantal schrijvers die telkens op hun eigen manier het thema verkend hebben. Haruki Murakami is een beroemde Japanse schrijver die er als geen ander in slaagt om de eenzaamheid, vervreemding en opper-vlakkigheid in onze samenleving te verwoorden. Lees het boek 'The Doors of Perception' van Aldous Huxley. Dit boek gaat over zijn ervaringen met het nemen van mescaline, een drug die aanwezig is in bepaalde cactussen.

Antonin Artaud van een Franse toneelschrijver die beroemd werd met zijn surrealistische 'Theater van de wreedheid'. Hierin liet hij zijn acteurs spelen vanuit hun onderbewuste! J.G. Ballard was een Britse schrijver die zijn faam vooral dank aan zijn magisch-realistische fantasieverhalen. Ook J.L. Borges was een Argentijnse schrijver en dichter die veel fantasieverhalen geschreven heeft. Comte de Lautréamont was een Franse dichter die met zijn boek/gedicht 'De zangen van Maldoror' veel invloed heeft gehad op latere surrealisten als André Breton en S. Dali. Het boek gaat over het ultieme en pure kwaad. Op deze pagina vind je de Engelse vertaling. De Engelse schrijver E.A. Poe is ook beroemd geworden met zijn macabere en mysterieuze verhalen. Shelley Jackson is een Amerikaanse schrijfster die experimenteert met nieuwe vormen van literatuur. (hypertextfiction en elektronische literatuur)

Naast het theoretische opzoekingwerk is het interessant om je onderzoek ook een praktisch gezicht te geven. Onderzoek wat er met je gebeurd tijdens het lezen van de verhalen. Voel je iets veranderen? Kan literatuur je toegang geven tot je onderbewuste? Ga praten met schrijvers, lezers, journalisten en leerkrachten Nederlands. Zoek een rustige plaats en probeer je onderbewuste op te schrijven, intuïtief zonder er over na te denken (ecriture automatic!) Gebruik de psychonaut om dit effect te versterken. Wat ervaar je na een paar uur in een isolatietank te drijven? Kom uit de tank en schrijf snel je visioenen en emoties op. Waar was je?

Maak een verslag van je bevindingen en denk na over je bijdrage aan de droomavond. Probeer het publiek zoveel mogelijk bij je thema te betrekken. Laat mensen hun eigen onderbewuste ontdekken door middel van literatuur? Vergelijk het met 'de Nachten' Jullie kunnen dromen en verhalen voorlezen aan kleine groepjes mensen.